jeba: a: IO a ee 7. dk A < : Volk ona a Pad ka nalne slobode. U koliko danas bude riječ Srbiji, to će se ticati* samo vodstva ene zvaničke politike, djelovanja Vlade lj. Srbije; pred stranim svijetom, u di- S diplomaciji, a_ naročito u odnosu prema . Jugoslovenskom Odboru, kao predstavniku . zarobljenih Jugoslovena iz Austro-Ugarske. % oNije moguće iznijeti detaljno sve faze razvitka naše politike kroz vrijeme rata, a niti je za našu diskusiju važno da se upuštamo u potankosti, koje doduše mogu biti interesantne i karakterističke, ali koje obi nas odvele predaleko i rastresle našu £ pažnju u glavnoj stvari koja je ovdje u > pitanju. Bude li nužno, u diskusiji, mi ćemo ..-posegnuti i za detaljnim dokumentima, “ tom današnje diskusije. da potkrijepimo naše tvrdnje ; ali preda- vač će se zaustaviti samo na krupnijim dogagjajima, pokušati da im objasni zna- čenje i da ih dovede u vezu sa predme- Vlada Kralj. Srbije i Jugoslovenski Odbor Predavač prelazi onda na djelovanje Jugoslovenskog Odbora i na njegov odnos prema Vladi Kraljevine Srbije. > Prvu izjavu dala jeKr. Srpska Vlada u Narodnoj Skupštini u Nišu, dne 7. de- cembra (24. nov.) 1914., za vrijeme au- hh, " Jedan strijske invazije i očajničke borbe sa Po- tiorkovim armijama. -»Uverena u poverenje narodne skup- štine, doklegod svoje sile stavlja u službu velike stvari stpske države i srpsko-hrvat- skog i slovenačkog plemena“, Vlada Kr. Srbije odava poštu ,svetim žrtvama hra- bro i voljno prinesenim na oltar otadžbine“ i izjavljuje svečano da je veliko vojeva- nje ,u trenutcima kad je započeto, postalo ujedno borbom za oslobogjenje i ujedi- njenje sve naše neslobodne braće Srba, Hrvata i Slovenaca“. | > Skoro u isto vrijeme, i emigranti, koji će kasnije formalno da istupe kao ,Ju- ogoslovenski Odbor“, publikuju jedan ko- minikej, kojim protestuju proti izjavi grofa Tise u peštanskom parlamentu, u decembru 1914. Naši emigranti u Rimu, izmegju ostalog, ovako reaguju: “Potpi- sani odbor Hrvata prije svega izjavljuje, da će ostati potpuno bezuspješan pokušaj grofa Tise, da odvoji stvar hrvatskog na- roda od stvari srpskog naroda“ . 4. ,Mi iz- javljujemo da.iz svečanih izjava hrvatskog sabora proizlazi, da se Hrvate i Srbe sma- tra jednim istim narodom, koji imade jedne iste idejale, koji je jedan i nedjeljiv po svetom jedinstvu materinske zemlje, krvi i jeziku“ itd.... i onda nadodava da bi se čitav hrvatski narod, ,kad bi bio slo- bodan da iskaže pravu svoju misao, po- dignuo jednodušno protiv okrutnoga i uvredljivoga poziva, da se bori za svoje vjekovne tačitelje ili čak zajedno sa sto- ljetnim dušmanima Jugoslovenstva“. Kako je već označeno u samom tekstu komu- nikeja, on nosi potpis Hrvatski odbor. To =. - s: Lana RE RL) GARY A s. A Pa kraka * . “4 ja je učinjeno, kako se odmah može da za: pazi, iz taktičkih razloga, da se protestuje proti Tisinoj apostrofi njegovoj »hrvatskoj braći“ ..., da se reagira, baš u ime Hr vata, jer jesi bilo važno naglasiti da tu protestuju sami Hrvati: Ta je izjava izišla u talijanskim novinama, “a da prije i“ nije bila iznesena na sjednice onda još for- malno neorganizovanog = Jugoslovenskog Odbora. Po mišljenju predavačevu tako se nije smjelo postupiti. Opasni su ovaki kompromisi. Oni su tim opasniji bili sto je već proteklo skoro pet mjeseci od pro- .glašenja rata, a naši emigranti, ma da su radili u sporazumu sa Vladom Kr. Srbije, preko srpskih poslanstava, još nikako ne istupaju ni kao Srbo-Hrvati, a kamo li kao Jugosloveni, kao jedna nedjeliva cje- lina srpsko - hrvatska - slovenačka, jugo- slovenska. 2 Ako mi stojimo na stanovištu narod- nog jedinstva, potpunog jedinstva Srba - Hrvata - Slovenaca, .zajedničkim imenom Jugoslovena, onda je jasno da ne može biti govora _ o nikakvom posebnom istu- panju i odijeljenom djelovanju prema vani. ujedinjen u jednu jedinstvenu slobodnu i nezavisnu narodnu državu, treba da ima i jednu jedinstvenu vanjsku politiku, a prema tome, i jednu jedinstvenu reprezen- taciju u stranom svijetu. Zbog toga, pre- davačevo je mišljenje, da je emigracija iz Rima trebala, prije svega, odmah, bez oklijevanja i bez obzira, da ode u Srbiju, da sa Vladom Kr. Srbije dogje do potpu- ne saglasnosti u postupu i da stvori za- jedničko predstavništvo našeg slobodnog i još neoslobogjenog naroda. Kunktator- ska taktika naše emigracije, u Jugoslo- venskom Odboru, koju je onda predvodio pok. Supilo, a nakon njegova istupa dr. Trumbić, mogla je samo da pobudi nepo- vjerenje kod srbijanskih političara i Kr. Srpske Vlade. I odista, to se je nepovje- renje rodilo odmah u početku rata da po- raste, sve više i više, uslijed uzajamnog nepoznavanja i. razdvojenog djelovanja. Suvišno je iznositi “detaljni historijat-i brojne dokumente koji ilustruju ovaj ne- jasni odnos izmegju Kr. Srpske Vlade i Ju-' goslovenskog Odbora. Ti su se odnosi ti- jekom rata ponekad zaoštravali do žesto- kih i skoro očajnih sukoba. Tek treće go- dine rata, 7. jula 1917., Krfska Deklaracija trebala je da dokrajči to jalovo natezanje. Kroz pune tri godine, ne samo _ krivnjom i griješkama s jedne nego s obe strane, to treba naglasiti snažno, sve su naše akci- je u inostranstvu bile osugjene na mnogo «manje uspjehe, a na kudikamo veće žrtve, samo zbog toga što nije bilo jedinstva u vodstvu naše politike i što su se direktive iz Niša, odnosno s Krfa, prečesto ukršta- vale sa onima iz Rima, odnosno iz Pariza i Londona. T& sam Jugoslovenski Odbor formalno se konstituiše i istupa pred evrop- sku javnost, kao jugoslovenski, tek nakon - Pozorišni pregle a pregled : U četvrtak, 19 maja, posle podne, davana je kao đačka predstava Šantićeva Hasanaginica. i Odavićeva dramska epi- zoda iz srp.-nust. rata Hej, Sloveni! Naša školska omladina: odazvala se u velikom broju i napunila je pozorište. Hasanaginica, kao narodna pesma, spada u najsnažnije dramske stvari u celoj svetskoj književ- nosti. Naprotiv, to ne mežemo reći ni za Ogrizovićevu ni za Šhntićevu Hasanagi- nicu. Ogrizovićeva Hasanaginica, kao dram- Ski tip, kao karakter, je bleda, enemična, neodređena, parfimirana lepim rečima nai- vne ispozirane poezije. Šantićeva ima više umetničku, prostosrdačuu nežnost, ona je više mati - skorg sasvim mati — nego lju- bovca. Santićeva drama, ili bolje dramska slika, mogla je da postane naša klasična drama po uzoru*starogrčkih klasika, da je autoru uspelo dramatizovanje onog jakog, elementarnog izraza koji leži duboko -u narodnoj pesmi. Ogrizovićeva dramu ubili su njegovi lirski, literarni i poluumetnički elementi, a. Santićevu spasava _neposred- nije imitovanje-narodne pesme i iskrenije umetničko osećanje. N ?. ajzad, ova ima neu- E ar Erna. poredivo više poezije, dok prva ima neu- poredivo više stihova. Šantićeva Hasa- naginica bi trebala da nosi ime Hasanaga jer na njega pada gotovo cela radnja. Do- .* jedinstven narod, koji traži da bude s * 5 ME a a spjeha za našu narodnu stvar, prem» e ile A e om paktu. usp] | , Prema je otkrivena tajna 0 pak D ) Do toga časa, niti je Jugoslovenski X Pro f ti h đ hi = u $ Apr a o Pri k 5 > rea i a ž mL! mL Kk pi LAN Odbor i prema unuira, prije | poslije oslobogjeg DADE ijuiju akciji .niki je de rlarimo | Djelovanje, proma radnom prosli orecizno svoj politički program. Jugodlovenskog Odbora; Miplbmnanna A | g . propagandi, u organizovanju naših k, Ju goslov enski Odbor i Jugosloven- nija u Americi, a naročito pri Obrazova, o" ška Omladina dobrovoljačkih četa u Americi i Rusiji, Er ilazilo je na nesavladive poteškoće iče, na vrlo česte, neuspjehe, izazivajući nep skog programa, počinjenih već u poče rata i ponavljanih kroz cijelo vrijeme | gičkih dana stradanja i umiranja. On Kr. Vlađe i Odbora, samo da spasi što se dicu zbrke u našem glavnom političk spasiti da, i u Evropi, i u Americi, iuRu- štabu, a ipak je ostala, kroz Cijelo Ta siji, da neprijatelj ne iskoristi neslogu i vrijeme, lojalna vodstvu a dosljedna u zabunu u našim redovima. < čelima i u — patnji, ie E I Stanovište omladine, koja je uvijek osta- =, a la i nepol ljiva: vska Deklaracija .Ja dosljedna i nepokolebljiva u svom pro- Kriska 1 Zene! Ka De dare a gramu, a neustrašiva i puna vjere u ko- = Krfska deklaracija (o kojoj se m načni uspjeh u svom djelovanju iu borbi, smjelo reći da je izazvana dobrovoljači došlo je do najljepšeg izražaja u ,Mani- festu Jugoslovenske Ujedinjene Omladine“ (Dr. Pera Slepčević, Dr. Ljubo Leontić i dr. Vlad. Fabjančič) u Ženevi. Taj manifest, koji je od francuske štampe bio «ocijenjen ovni svoj cilj jer se je, pri njenom stva like važnosti po jugoslovensku stvar, | , pokretom i presijom omladine- koja je tom bila angažovana) ma da je bila od. ARE X H 1 ma unutra i prema vani, promašila jea kao najbolji sastav svoje vrsti, sa predg0- nju, više polagalo na stilizaciju suvišnih( vorom današnjeg predsjednika _Cesko-slo- talja nego li na praktičnu primjenu os vačke republike T. G. Masaryka, očitovao | | je odregjenu volju i jasnu taktiku u ispo- nom provesti u život. Nakon tri di vijedanju i provagjanju jugoslovenskog - rata, naši politički vogje još uvijek gov političkog programa, Dovoljno će biti da principima, pišu programe i deklaracije, a se navede samo jedan pasus iz tog mani- | AKI festa, koji je izišao originalno na francu- skom jeziku, kao prva jugoslovenska pu- blikacija za vrijeme rata, u avgustu 1915. kva smisla za proporciju, ne vode »Pošto su Srbi - Hrvati - Slovenci samo o tom što je nužno, u prelaznom s jedan Jugoslovenski narod, to će oni, posle od oslobogjenja do saziva Konstit oslobogjenja, biti ujedinjeni u jednu jedinu, homogenu. državli. Ne postoji nikakvo unu“ nom dugogodišnjin ratom i obzi tarnje pitanje o sastavu te države: a po-- | gotovo ne takovo o kojem bi morale da se brinu Velike Sile evropske. Srbiji, Pje- bar glumac može dati veliku vrednost samom komadu koji je kratak, a koji baš zato treba da bude neobično jak. G, Ra. denković je uspeo da, kao iu Ocu, u svojoj radnji uloži svu svoju umetničku veštinu, koja je velika. G.đa Hajdušković je, kao i uvek, ulogu matere i žene u celoj radnji, koja na žalost nije duga, do- sledno i sa snagom vodila. U subotu je davan, prvi brovhiku, Molnarov Gjavo, čiji mnogo originalan, ali je veoma interesan- tno obrađen. Prijateljstvo između žene i Coveka, koji su mladi a često dolfzeu doticaj jedno sa drugim, ne može da dugo potraje: ono se pretvara u ljubav ili se raskida. A ako su se oni Već poznanstvu zavoljeli, pa morali da se si- lom prilika (u ovom. slučaju njenom že. nidbom) drže rezervisano, ustegnuto i usi- ljeno, onda njihov lažni položaj postaje neizdržljiv, oni fatalno padaju. Tu fatal- nost, lo rušanje svih obaveza i skrupula, taj magnet, taj ,šećer koji zub podgriza put u Du. siže nije u prvom izvanredno lepim li kad epskim, a goto montu Jugoslovenstva, imaće da se pri- klope ostale zemlje srpske, hrvatske i slo- -nevska deklaracija i afere s njom u. venačke“. I dalje: ,Svako drukčije riješenje, pa čak i oktroisanje više slobodnih i poluslo- bodnih jugoslovenskih država, značilo bi ponovno raskidanje jugoslovenskog naroda, respektiranje tugjih interesa a ne jugo- slovenskih.“ početku rata, iod Jugoslovenskog Odbora, vis-a-vis Saveznika, a naročito Italije, S jedne strane, a prema Kr. Srbiji s druge, do- veo bi do potpunog sklada u postupu, davno Prije Krfske Deklaracije, i do ve O A a ne pokušavaju da se sporazume o nači ojevima po kojima će se razasuti dem oiu ovim krajevima manifestovale is x da E 2 o SAKA. U Zenevi se1 opet stvaraju | Predavačevo je -uvjerenje da, ovako: oodregjeni stav, kađ bi bio uzet, odmah u muogo većih skog fronta bacili su se na pljačku, vnih načela koja je trebalo velikom v be) zaš KE kako će organizovati provizornu upra u novooslobogjenim krajevima i, bez ik neophodno preduzeti na terenu uzdi stanje koje će zateći u oslobogjeni lizovani vojnici sa austrijskih frontova. eto, vidjesmo posljedice tih propusta. dobro su poznate. Nesuglasice izmeg goslovenskog Odbora i Vlade imale ticaja ina vodstvo naše pofitike u zen ma pod Austro-Ugarskom, tako da st grješke sa istim posljedicama tih po racije i obrazuje vlada koja ne preuž vlast, dok u oslobogjenim krajevimi da pravi kaos. Zar nije onda poimlji se je desilo ono što se je desilo? * je moglo drugo očekivati kad nijesm na ništa spremni?. ,, Vojnici sa a ali koji je sladak“ pokazuje se na sceni u inkarnaciji.davola, zavodnika čistih duša. G. Hajdušković je tu ulogu vrlo tno shvatio i vrlo umetnički in Na mestima, gde je to trebalo, da modulacijom glasa, akcentor i gestom da misterijozni ton one potmule sile koja pokreće našim strastima. G, No- ovaković i g.ca Hrv n | ojić, u. ulogama Iva _ i Jolante, koje Đavo baba: e dia X. dovoljile su nas, Ali dat viti g.cu Marković koja je odlično pred- stavila tip onih malih: nežnih- devojaka koje slikaru i vajaru dajusa modelom Mei dušu, i ljubav i Suze, — sve, a zadrža- vaju za sebe jedino rezignaciju. U nedelju je dav Smrt majke Jugovića. Vojnovićev književni simbolizam i alegoričnost udarili su jak pečat i na ovu njegovu ,« . On nije najsrećniji u nacionalnim koma- dima. Njegovo knjiž ana — Vojnovićeva rskim motivima, pone- VO nikad : skim, — Zato uspelim, dram. nema dovoljno dramatičnosti, malo elementarnosti. Ipak on trenucima, kao što je sluč a gotovo ni- a, U izvesnim a) 1 kod Hasa- sia dusa, ako je u rukama dobre umetnice ka rlo inteligen- | terpretovao.. on je uspeo n, kretnjom: sevljenog glumca koji. umetnost oseca, a ulogu razume. G.ca Nikolić ne smemo zabora-. . devojka, i g. Radenković kao Slep u i a »dramsku pjesmu“, ev guši a no delo guši se u. delu, ima da ge pr njegova Majka Jugovića: naginice, može da bude velika i tra je g.đa Hajdušković. Jer, kao što. delo gubi u slabim rukama tako ist šije delo dobija u jakim. G. Bandić Damjan, daje utisak još neizrađenog ali( ulozi Anđelije, pokazala je, kao u jo kim, ulogama, mnogo osećanja i veoma simpatičan, mek i nežan ti obojicu Može se reći da još dosta vaju. Najzad, g.đa Stefanović kao K slar, bili su veoma dobri. Scenska teli prema teškoćama i prilikama, može dovolji. Iznenadili sn nas bogati i kostimi, Ovde kaoiu Hasanaginici. g U utorak je davana Predićeva 0 drama iz društvenog života kao š njegovi Snovi, Golgoti, kao knji: da; igovori štošta, al! Predstavi mnogo manje. G.da Kešeli#| “ glavnoj ulozi, nosila je strpljivo 1 | Nački svoj krst do Golgote na kol maa Njena radnja bila je, uo "O dosledna, vođena sa očitim i UA kim razu nevanjem tragičnoga. Q- ! 3